De vorige keer had ik het over het jarenlang populaire onderscheid tussen schaamteculturen (het klassieke Griekenland en Rome) en schuldculturen (het christendom en de moderne samenleving). Bernard Williams heeft in 1993 overtuigend laten zien dat dat onderscheid op zand gebouwd is. Of liever gezegd, op onuitgesproken waardeoordelen (schaamteculturen zijn oppervlakkiger en kennen geen echt moreel besef) die ook nog eens ongefundeerd zijn: de helden van Homerus en Sophocles maken wel degelijk hun eigen morele keuzes en aanvaarden hun verantwoordelijkheid evengoed als de personages van Shakespeare en Dostojevski.
Hoe staat het met de verwante gedachte dat het in het christendom niet meer om schaamte voor anderen, maar puur om persoonlijke schuld tegenover God gaat? En dat we sinds de opkomst van het christendom in feite in een typische schuldcultuur leven? Ook die theorie kan op het eerste gezicht plausibel lijken, maar is moeilijk te verdedigen. In de eerste plaats omdat we elke dag worden geconfronteerd met allerlei moderne schaamte- en schanderituelen: Jon Ronson heeft daarover net So You’ve Been Publicly Shamed geschreven. In de tweede plaats omdat ook het christendom zelf op geen enkel moment in zijn lange geschiedenis een pure schuldcultuur is geweest.
Dat de oude Grieken zich niet bekommerden om het lot van slaven en wij moderne mensen wel, in elk geval sinds de negentiende eeuw, laat volgens sommige moderne moraalfilosofen mooi zien hoeveel morele vooruitgang we in de tussentijd hebben geboekt. Er is van veel kanten kritiek gekomen op dat simplistische en nogal zelfingenomen plaatje, maar de felste aanval was misschien wel in Bernard Williams’ briljante Shame and Necessity (1993), dat ik in mijn studietijd las en de afgelopen dagen weer eens heb opengeslagen.
Walter Eiland en Michael Jennings, Walter Benjamin: A Critical Life (2014). Een boek waar ik maar langzaam in vorder, omdat ik voortdurend het lezen onderbreek om er Benjamins essays en aantekeningen bij te pakken. Wie wel eens een van zijn teksten heeft gelezen – gecondenseerd, gedestilleerd en explosief als de brouwsels van een alchemist – weet dat zijn meest bepalende stijlprincipe altijd is geweest om consequent het woord ‘ik’ te vermijden. Met onpersoonlijkheid heeft dat niets te maken, eerder met het tegenovergestelde. Benjamin had een hartgrondige hekel aan standaardfrasen van het type ‘naar mijn mening’, ‘wat mij betreft’ of ‘in mijn optiek’, waarmee schrijvers hun stukken tooien om te doen alsof ze zichzelf kunnen relativeren, alsof ze bescheiden en voorzichtig genoeg zijn om te beseffen dat hun waarheid maar één mogelijke mening is. Benjamin was niet bescheiden en voorzichtig: hij stortte zich met hart en ziel in zijn werk. Bij hem was elke zin die hij schreef, of het nou ging over melancholie in de barok, over kinderspeelgoed of over prostitutie bij Baudelaire, doordrenkt van zijn persoonlijke gevoelens en zijn levenservaringen. Niet omdat hij streefde naar een soort van Hegeliaanse synthese tussen het objectieve en het subjectieve, maar omdat hij een oorspronkelijke ervaring probeerde te verwoorden waarin het kunstmatige onderscheid tussen die twee abstracties helemaal niet te maken viel.
Eind 2014 wordt 
De bekendste anekdote over Kant is dat zijn dagelijkse wandeling door Koningsbergen altijd zo precies op dezelfde tijd plaatsvond, dat zijn stadgenoten er hun klokken op gelijk konden zetten. Veel mensen zien in dat verhaal een biografisch bewijs voor het saaie beeld dat ze al hadden gevormd uit zijn teksten en ideeën: het beeld van een fantasieloze, droge geest die allee
