Interview in Trouw over mijn boek Revolutie in de schoolgang
Leerlingen die dansen op de gang: interview in Trouw
Geef een reactie
Tagarchief: filosofie
Het Humboldtmuseum of de uitvinding van de meritocratie (2)
Het beeld van Spes achter het huis van Wilhelm von Humboldt in Tegel, Bertel Thorvaldsen, ca. 1817
Net als een klassieke tempel is het kasteel van Wilhelm von Humboldt kasteel bedoeld als een plaats van transformatie, waarbij het werkelijke een symbool wordt van het hogere. Daarbij is er geen verschil tussen zijn kunstfilosofie en zijn Bildungsfilosofie. “Zichzelf zo tot een symbool van het universum te herscheppen, dat zou de hoogste opgave van de mensheid zijn”: het is een gedachte die “sinds langere tijd mijn lievelingsidee is en voor mij de sleutel van al wat bestaat”.
Het ging Humboldt om de
betrokkenheid op een bovenaardse wereld, die elk naar de aard van zijn geest op een zinnelijke of meer vergeestelijkte wijze, letterlijk of symbolisch kon beschouwen.
Een gezicht op de eeuwigheid: nergens kwam dat duidelijker tot uitdrukking dan in het beeld van Spes, de Romeinse godin van de hoop, op een ionische zuil boven het familiegrafveld achter het huis.
Behalve een tempel en een museum was slot Tegel ook een kasteel. Dat is te zien aan de vier merkwaardige, geprononceerde hoektorens, die Schinkel toevoegde. Zulke torens passen slecht bij het Pruisische classicisme: ze doen eerder denken aan middeleeuwse burchten.
Het Humboldtmuseum of de uitvinding van de meritocratie (1)
Tegel, het kasteel van Wilhelm van Humboldt, litho door Alexander Duncker
Tussen 1820 en 1824 liet Wilhelm von Humboldt zijn familieslot in Tegel verbouwen tot een klassieke tempel en het eerste oudheidkundige museum. Je kunt zowel met stenen als met woorden bouwen, schreef hij in een sonnet, en meer nog dan zijn teksten illustreert het gebouw zijn ideaal van klassieke Bildung (“zelfvorming”, maar ook “hogere cultuur”).
De verantwoordelijke architect was Karl Friedrich Schinkel (1781-1841), bekend van imposante Berlijnse gebouwen met lange rijen zuilen: de Neue Wache op Unter den Linden (1818), het Schauspielhaus (1819-1821) en het Altes Museum (1825-1830). Schinkel was bezig om de hele stad te veranderen in een “Athene aan de Spree” en was de aangewezen man om ook Humboldts huis een classicistische makeover te geven.
Met een toren der winden, waar net als bij het origineel in Athene de geest van Griekse goden omheen waaide, en met grote beelden van mythologische figuren aan de tuinzijde, kreeg de buitenkant van het kasteel een meer klassiek karakter. De grootste veranderingen vonden echter plaats in het interieur. Dat is meteen achter de ingang te zien aan de vestibulum, die met zijn antieke reliëfs en zijn Dorische zuilen herinnert aan de voorhof van een tempel. Schinkel en Humboldt legden de nadruk op de entree als de weg naar een klassiek ideaal, als een inwijding in een hogere wereld en een persoonlijke Bildungsweg.
Georg Forster, de vergeten Bildungsdenker
Met Renate Schepen van de podcastreeks Vergeten filosofen heb ik een podcast gemaakt over Georg Forster, ontdekkingsreiziger, natuurwetenschapper, Bildungsdenker, schrijver en revolutionair. Forster reisde met James Cook drie jaar de wereld rond, bestreed het wetenschappelijke racisme van Kant, riep in 1792 in Mainz de revolutie uit en is vooral om die laatste reden in Duitsland niet zozeer vergeten, als wel actief doodgezwegen. Het gesprek ging ook over mijn boek, Revolutie in de schoolgang, dat eind maart of begin april uitkomt, en over de vraag wat we vandaag van Forster en zijn geestverwanten kunnen leren. De aflevering is hier te beluisteren. Het boek is alvast hier te bestellen.
Burgerschapsonderwijs als verlengde van de filosofie
Had een prima gesprek met vaktijdschrift Prima Onderwijs over burgerschapsonderwijs als verlengde van filosofie. Hoe bereik je dat burgerschap meer wordt dan een middel om leerlingen te disciplineren en dat het ze tot kritische, betrokken burgers vormt?
https://www.primaonderwijs.nl/magazine/burgerschapsonderwijs-als-verlengde-van-de-filosofie
Interview Kinderfilosofie.nl
Met Paulien Hilbrink van informatieplatform Kinderfilosofie.nl had ik een gesprek over filosofie als schoolvak: waarom het onmisbaar is, welke plek het inneemt in het schoolcurriculum en wat er aan het vak te verbeteren valt.
https://kinderfilosofie.nl/interviews/een-interview-met-joris-verheijen
Terug naar de natuur: de stripsofie van Barbara Stok
Op de site van striptijdschrift De 9e kunst staat mijn essay ‘Terug naar de natuur: de stripsofie van Barbara Stok’. Graphic novels zijn nog altijd ondergewaardeerd als kunstvorm en al waren de recensies van Stoks laatste boek unaniem lovend, de aandacht ging vooral naar haar ideeën en minder naar haar beelden. Wie haar boek echter herleest met aandacht voor het verhaal dat de beelden vertellen, die vindt daarin een verrassende, actuele en radicale beschouwing over kunst, natuur en over een kunstvorm die teruggaat naar de natuur.
Als wij het voor het zeggen hadden: leerlingen beoordelen het onderwijs met Michel Foucault
Op de website van onderwijsvakblad Van twaalf tot achttien vertellen zeven leerlingen uit mijn filosofieklas hoe ze tegen het onderwijs en de school aankijken. Ze doen dat met hulp van de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984), die analyseerde hoe macht werkt in instellingen om mensen te normaliseren, te disciplineren en te dresseren. Zijn bekendste voorbeeld was het Panopticon, de oude koepelgevangenis waarvan het idee was dat gevangenen zich permanent bekeken voelden, zodat ze zichzelf gingen bekijken en er uiteindelijk geen bewaker meer nodig was.
In hoeverre beheersen zulke ideeën het moderne onderwijs? In groepjes en met Foucaults begrippen onderzochten de leerlingen machtspraktijken op hun eigen school, zoals het leerlingvolgsysteem, toetsing, digitalisering en het strafreglement. Waren ze zelf in hun schooljaren door die praktijken gevormd of vervormd? Welke kritiek hadden ze op hun onderwijs en welke alternatieven zouden ze doorvoeren, als zij het voor het zeggen hadden? Het leverde weken van levendige discussies op en scherpe essays, waarvan Van twaalf tot achttien er nu drie heeft gepubliceerd. Niet alleen omdat de stem van leerlingen in onderwijsdiscussies te weinig gehoord wordt, maar ook omdat hun punten de moeite waard zijn om naar te luisteren.
Gepiep in de kruipruimte: Dostojevski en het superego
Het net verschenen nummer 89 van het Tijdschrift voor Slavische Literatuur staat vol met lezenswaardige artikelen over en vertalingen van Oekraïense literatuur van nu. Het bevat ook mijn essay ‘Gepiep in de kruipruimte: Dostojevski en het superego’ (hier online leesbaar). Dat gaat over de moeizame ontmoeting van de psychoanalyse met Dostojevski, vanaf Freuds felle aanval in zijn Dostojevski-essay uit 1928 tot Žižeks recentere oordelen. En over hoe de Russische schrijver ons kan leren om minder last te hebben van het superego, de unheimliche innerlijke stem die voortdurend kritiek levert op onze gedachten en daden.
Alles is geweldig! Spinoza, Lego en burgerschapsvorming
Burgerschapsonderwijs begint en eindigt met het individu, vindt het ministerie. Het individu moet de vereiste competenties zien te verwerven en sociaal wenselijk gedrag gaan vertonen. Van een recente Legofilm en van de filosoof Spinoza kunnen we leren dat een andere, transindividuele benadering mogelijk is, een die bovendien beter aansluit bij wat er nu al in de klas gebeurt.
Eens in de zoveel jaar maakt Hollywood een film die zo ongewoon en tegendraads is, dat je je afvraagt of er soms een studiobaas heeft zitten slapen. De Lego Movie is zo’n film, die in 2014 al leek te voorzien wat er daarna met Amerika zou gebeuren. In de film komt een autocratische zakenman aan de macht met vreemd, geblondeerd haar, die de hoogste torens bouwt en zich ‘president Business’ noemt. Hij beweert dat hij zijn eigen succes gemaakt heeft en stelt het landsbelang gelijk aan de zakelijke belangen van zijn bedrijf. Om te voorkomen dat anderen zijn wereld veranderen manipuleert hij de media, bouwt hij hoge muren tussen landen, maakt hij alsmaar meer regels en wil hij alle Legosteentjes aan elkaar lijmen. Alsof dat niet controversieel genoeg is roept de film op om burgerlijk ongehoorzaam te zijn, om muren af te breken en om met elkaar een andere wereld te bouwen. Lego overwint ego.