Tagarchief: filosofie

Burgerschapsonderwijs als verlengde van de filosofie

Had een gesprek met vaktijdschrift Prima Onderwijs over burgerschapsonderwijs als verlengde van filosofie. Hoe bereik je dat burgerschap meer wordt dan een middel om leerlingen te disciplineren en dat het ze tot kritische, betrokken burgers vormt?

https://www.primaonderwijs.nl/magazine/burgerschapsonderwijs-als-verlengde-van-de-filosofie

Terug naar de natuur: de stripsofie van Barbara Stok

Op de site van striptijdschrift De 9e kunst staat mijn essay ‘Terug naar de natuur: de stripsofie van Barbara Stok’. Graphic novels zijn nog altijd ondergewaardeerd als kunstvorm en al waren de recensies van Stoks laatste boek unaniem lovend, de aandacht ging vooral naar haar ideeën en minder naar haar beelden. Wie haar boek echter herleest met aandacht voor het verhaal dat de beelden vertellen, die vindt daarin een verrassende, actuele en radicale beschouwing over kunst, natuur en over een kunstvorm die teruggaat naar de natuur.

Als wij het voor het zeggen hadden: leerlingen beoordelen het onderwijs met Michel Foucault

Op de website van onderwijsvakblad Van twaalf tot achttien vertellen zeven leerlingen uit mijn filosofieklas hoe ze tegen het onderwijs en de school aankijken. Ze doen dat met hulp van de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984), die analyseerde hoe macht werkt in instellingen om mensen te normaliseren, te disciplineren en te dresseren. Zijn bekendste voorbeeld was het Panopticon, de oude koepelgevangenis waarvan het idee was dat gevangenen zich permanent bekeken voelden, zodat ze zichzelf gingen bekijken en er uiteindelijk geen bewaker meer nodig was.

Michel Foucault – stad & esch & filosofie

 

In hoeverre beheersen zulke ideeën het moderne onderwijs? In groepjes en met Foucaults begrippen onderzochten de leerlingen machtspraktijken op hun eigen school, zoals het leerlingvolgsysteem, toetsing, digitalisering en het strafreglement. Waren ze zelf in hun schooljaren door die praktijken gevormd of vervormd? Welke kritiek hadden ze op hun onderwijs en welke alternatieven zouden ze doorvoeren, als zij het voor het zeggen hadden? Het leverde weken van levendige discussies op en scherpe essays, waarvan Van twaalf tot achttien er nu drie heeft gepubliceerd. Niet alleen omdat de stem van leerlingen in onderwijsdiscussies te weinig gehoord wordt, maar ook omdat hun punten de moeite waard zijn om naar te luisteren.

Gepiep in de kruipruimte: Dostojevski en het superego

Het net verschenen nummer 89 van het Tijdschrift voor Slavische Literatuur staat vol met lezenswaardige artikelen over en vertalingen van Oekraïense literatuur van nu. Het bevat ook mijn essay ‘Gepiep in de kruipruimte: Dostojevski en het superego’ (hier online leesbaar). Dat gaat over de moeizame ontmoeting van de psychoanalyse met Dostojevski, vanaf Freuds felle aanval in zijn Dostojevski-essay uit 1928 tot Žižeks recentere oordelen. En over hoe de Russische schrijver ons kan leren om minder last te hebben van het superego, de unheimliche innerlijke stem die voortdurend kritiek levert op onze gedachten en daden.

Alles is geweldig! Spinoza, Lego en burgerschapsvorming

Burgerschapsonderwijs begint en eindigt met het individu, vindt het ministerie. Het individu moet de vereiste competenties zien te verwerven en sociaal wenselijk gedrag gaan vertonen. Van een recente Legofilm en van de filosoof Spinoza kunnen we leren dat een andere, transindividuele benadering mogelijk is, een die bovendien beter aansluit bij wat er nu al in de klas gebeurt.

Eens in de zoveel jaar maakt Hollywood een film die zo ongewoon en tegendraads is, dat je je afvraagt of er soms een studiobaas heeft zitten slapen. De Lego Movie is zo’n film, die in 2014 al leek te voorzien wat er daarna met Amerika zou gebeuren. In de film komt een autocratische zakenman aan de macht met vreemd, geblondeerd haar, die de hoogste torens bouwt en zich ‘president Business’ noemt. Hij beweert dat hij zijn eigen succes gemaakt heeft en stelt het landsbelang gelijk aan de zakelijke belangen van zijn bedrijf. Om te voorkomen dat anderen zijn wereld veranderen manipuleert hij de media, bouwt hij hoge muren tussen landen, maakt hij alsmaar meer regels en wil hij alle Legosteentjes aan elkaar lijmen. Alsof dat niet controversieel genoeg is roept de film op om burgerlijk ongehoorzaam te zijn, om muren af te breken en om met elkaar een andere wereld te bouwen. Lego overwint ego.

Kun je deradicaliseren met Spinoza?

Het raakte de afgelopen maand een beetje ondergesneeuwd onder het nieuws uit Amerika, corona en de toeslagenaffaire: begin januari maakte burgemeester Halsema bekend dat de gemeente Amsterdam ambtenaar Saadia Ait-Taleb in 2017 ten onrechte had ontslagen. Onder burgemeester Eberhard van der Laan was ze beschuldigd van fraude, corruptie, omkoping en valsheid in geschrifte, maar een strafonderzoek liet niets heel van die beschuldigingen. Ait-Taleb had alleen leiding gegeven aan een merkwaardige en mislukte gemeentecampagne om jongeren te deradicaliseren, ontwikkeld op basis van de filosofie van Spinoza. Het is de moeite waard om terug te kijken op dat experiment met toegepaste filosofie: was het project bij voorbaat een tot mislukken gedoemd waanidee? Of zou je in principe kunnen deradicaliseren met Spinoza?

‘All in the game’: individu en instituties in twee afleveringen van The Wire (1)

Een van de allereerste shots, in de allereerste aflevering van het eerste seizoen van The Wire vertelt veel, zo niet alles over wat deze serie bijzonder maakt. We zien op de voorgrond een slachtoffer op straat liggen, maar wazig: de camera is gefocust op de rechercheur en de getuige die verderop op een betonnen trapje zitten. In deze serie gaat het niet om wie er op de voorgrond staat – of ligt. In het audiocommentaar bij deze aflevering zegt producent David Simon:

This show is really about the American city and about how we live together and it’s about how institutions have an effect on individuals. And how regardless of what you’re committed to, whether you’re a cop, a longshoreman, a drug dealer, or a politician, a judge, a lawyer, you are ultimately compromised and must contend with whatever institution you’ve committed to.’

Goed leven kan niet zonder tegengeluid

Afbeeldingsresultaat voor goede leven en vrije marktEind 2018 verscheen het nieuwe lesboek voor het VWO-eindexamen filosofie: Het goede leven en de vrije markt. Een ongekend actueel schoolboek, over de schaduwkanten van de globaliserende markt, over de menselijke en ecologische kosten van het kapitalisme en over de mogelijkheid om in dialoog met filosofen van vroeger en nu alternatieven te formuleren. De jury van de Socratesbeker 2019 prees de ‘grote filosofische openheid’ waarmee de drie auteurs, Ad Verbrugge, Govert Buijs en Jelle van Baardewijk, ‘op een zorgvuldige manier de verschillende filosofische tradities’ hadden gewogen. Eigenschappen die je graag ziet in een schoolboek en die de leerlingen zelf aan de dag moeten leggen op het examen. Een van de voornaamste exameneisen is immers dat ze ‘verschillende filosofische posities ten aanzien van een vraagstuk beargumenteerd’ kunnen innemen en ‘vanuit verschillende perspectieven’ kunnen redeneren. Toch klonk er ook kritiek op de conservatieve inslag van het boek. ‘Eh juf? Toch even vragen,’ schreef Sjoerd de Jong in het NRC. ‘Als dit neutrale lesstof is, eet ik mijn schrift op.’