De boosheid van De Bie

Sinds een paar dagen circuleert er op Twitter, Facebook en LinkedIn een citaat van Wim de Bie uit 1980, waarin hij zich zogenaamd uitsprak tegen ‘polarisatie en ontevredenheid’. De Bie, die deze week overleden is, wordt geroemd als ‘visionair’ omdat hij de huidige polarisatie toen al zou hebben voorzien. Een CDA-statenlid haalde het citaat zelfs aan als een pleidooi voor meer ‘verbinding’. Wat vergeten wordt is dat De Bie een vlijmscherpe satirist was. Zijn tekst dreef juist de spot met de toenmalige verstikkende consensuscultuur in Nederland. Het misverstand laat bovendien zien dat er een nieuwe, net zo verstikkende consensuscultuur aan het ontstaan is.

Dit is het citaat: “Wanneer de polarisatie der standpunten in het gangbare denken en het vaak al te weinig door enige kennis van zaken gehinderde impulsieve doen zich blijven ontwikkelen in het huidige, mede door de media veroorzaakte tempo, zal het karakter van een volgende generatie Nederlanders als meest in het oog springende wezenskenmerk een permanente staat van agressieve ontevredenheid met al het denkbare vertonen”.

Waarschijnlijk zou De Bie er onbedaarlijk om hebben moeten lachen dat mensen de satirische context van deze hilarisch slappe en tegelijk dikdoenerige tekst compleet over het hoofd zien. En dat ze er serieus een ‘visionair’ en ‘liefdevol’ pleidooi tegen polarisatie en ontevredenheid in ontwaren.

De tekst komt van de briljante plaat ‘Op hun pik getrapt’. Daar is het een stelling waar Jacobse, Van der Laak en andere bekende typetjes zogenaamd met elkaar over moeten discussiëren, maar die ze verder voornamelijk negeren. De spot ligt er dik bovenop: ‘gespreksleider’ De Bie zegt nog over zijn stelling dat die ‘misschien wat hard geformuleerd is, maar dat is met opzet om u een beetje te prikkelen’.

De toon van De Bie in het citaat en in de hele sketch was een satire op de verstikkende consensuscultuur, die Nederland in de jaren tachtig kenmerkte (denk ook aan de zalvende toon van De Bie als de psychologe Mémien Holboog). Polarisatie moest tot elke prijs worden vermeden. Het was niet bepaald de authentieke toon van De Bie zelf, die juist decennialang zijn ontevredenheid, zijn diepgevoelde, aanstekelijke verontwaardiging en zijn maatschappijkritiek met de kijkers deelde.

Socioloog Merijn Oudenampsen heeft in De conservatieve revolte (2018) de recente geschiedenis van die consensuscultuur geschetst. Links verstoorde in de jaren zestig en zeventig met succes de oudere, verzuilde consensus; vanaf de late jaren zeventig vormde zich een nieuwe (neo)liberale consensus, die na 2000 op zijn beurt door conservatieve (extreem)rechtse politici en door ‘boze burgers’ werd verstoord.

Van Kooten en De Bie hebben jarenlang op hun eigen, unieke manier geprobeerd om met humor elke heersende consensus te verstoren. Maar dat De Bies woorden over polarisatie zó verkeerd begrepen zijn, is tekenend voor een tendens om een nieuwe consensus te creëren: een die dat nieuwe rechts en extreemrechts in liefde en begrip met het liberale centrum zou moeten verzoenen, om een verscheurde samenleving te helen.

Aanhangers van dat consensusdenken zijn eraan te herkennen dat ze ‘polariseren’ als de grootste politieke doodzonde beschouwen. Scherpe kritiek, bijvoorbeeld op die conservatieve politici en op die boze burgers, wijzen ze bij voorbaat af: dat zou ‘niet verbindend’ zijn.

De Bie in zijn beste dagen zou er vast een filmpje over gemaakt hebben, want satire is nooit in de eerste plaats ‘verbindend’. Je zou zijn boosheid langzaam hebben zien aanzwellen en hij zou tenslotte ouderwets polariserend uit zijn plaat zijn gegaan.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

* Copy This Password *

* Type Or Paste Password Here *