Auteursarchief: Joris

De boosheid van De Bie

Geef een reactie

Sinds een paar dagen circuleert er op Twitter, Facebook en LinkedIn een citaat van Wim de Bie uit 1980, waarin hij zich zogenaamd uitsprak tegen ‘polarisatie en ontevredenheid’. De Bie, die deze week overleden is, wordt geroemd als ‘visionair’ omdat hij de huidige polarisatie toen al zou hebben voorzien. Een CDA-statenlid haalde het citaat zelfs aan als een pleidooi voor meer ‘verbinding’. Wat vergeten wordt is dat De Bie een vlijmscherpe satirist was. Zijn tekst dreef juist de spot met de toenmalige verstikkende consensuscultuur in Nederland. Het misverstand laat bovendien zien dat er een nieuwe, net zo verstikkende consensuscultuur aan het ontstaan is.

Dit is het citaat: “Wanneer de polarisatie der standpunten in het gangbare denken en het vaak al te weinig door enige kennis van zaken gehinderde impulsieve doen zich blijven ontwikkelen in het huidige, mede door de media veroorzaakte tempo, zal het karakter van een volgende generatie Nederlanders als meest in het oog springende wezenskenmerk een permanente staat van agressieve ontevredenheid met al het denkbare vertonen”.

Waarschijnlijk zou De Bie er onbedaarlijk om hebben moeten lachen dat mensen de satirische context van deze hilarisch slappe en tegelijk dikdoenerige tekst compleet over het hoofd zien. En dat ze er serieus een ‘visionair’ en ‘liefdevol’ pleidooi tegen polarisatie en ontevredenheid in ontwaren.

Lees de rest van dit bericht

Als wij het voor het zeggen hadden: leerlingen beoordelen het onderwijs met Michel Foucault

Geef een reactie

Op de website van onderwijsvakblad Van twaalf tot achttien vertellen zeven leerlingen uit mijn filosofieklas hoe ze tegen het onderwijs en de school aankijken. Ze doen dat met hulp van de Franse filosoof Michel Foucault (1926-1984), die analyseerde hoe macht werkt in instellingen om mensen te normaliseren, te disciplineren en te dresseren. Zijn bekendste voorbeeld was het Panopticon, de oude koepelgevangenis waarvan het idee was dat gevangenen zich permanent bekeken voelden, zodat ze zichzelf gingen bekijken en er uiteindelijk geen bewaker meer nodig was.

Michel Foucault – stad & esch & filosofie

 

In hoeverre beheersen zulke ideeën het moderne onderwijs? In groepjes en met Foucaults begrippen onderzochten de leerlingen machtspraktijken op hun eigen school, zoals het leerlingvolgsysteem, toetsing, digitalisering en het strafreglement. Waren ze zelf in hun schooljaren door die praktijken gevormd of vervormd? Welke kritiek hadden ze op hun onderwijs en welke alternatieven zouden ze doorvoeren, als zij het voor het zeggen hadden? Het leverde weken van levendige discussies op en scherpe essays, waarvan Van twaalf tot achttien er nu drie heeft gepubliceerd. Niet alleen omdat de stem van leerlingen in onderwijsdiscussies te weinig gehoord wordt, maar ook omdat hun punten de moeite waard zijn om naar te luisteren.

Wie is er bang voor inclusief onderwijs?

Geef een reactie

Veel docenten en schoolleiders vinden inclusiviteit een vanzelfsprekend doel van goed onderwijs, maar er zijn ook tegengeluiden. Kort geleden herplaatste het Nederlands Dagblad een opiniestuk dat al in De Volkskrant stond en waarin Jos van Remundt vindt dat scholen ‘inclusiviteit’ uit hun missie moeten schrappen. Het nastreven van inclusiviteit zou in de praktijk juist negatieve effecten hebben, namelijk dat kritische stemmen worden uitgesloten en dat het open gesprek stokt. Hij haalt Hannah Arendt erbij, ‘zelf gevlucht voor het nationaal-socialisme en bekend om haar inzichten in totalitaire systemen’, van wie we kunnen leren dat ‘op deze manier eenheid nastreven gevaarlijk is.’

Van Remundt vindt ook dat scholen het idee los moeten laten ‘dat de samenleving maakbaar is.’ Zijn waarschuwing voor inclusiviteit doet denken aan breder gehoorde geluiden over de gevaren van begrippen die sociale rechtvaardigheid uitdrukken. Multiculturalisme, woke, antiracisme, social justice warrior, deugen, Black Lives Matter: in oorsprong zijn het idealen of complimenten, maar de opiniepagina’s en Twitter staan vol met doembeelden waarin ze de westerse beschaving bedreigen.

Lees de rest van dit bericht

Gepiep in de kruipruimte: Dostojevski en het superego

Geef een reactie

Het net verschenen nummer 89 van het Tijdschrift voor Slavische Literatuur staat vol met lezenswaardige artikelen over en vertalingen van Oekraïense literatuur van nu. Het bevat ook mijn essay ‘Gepiep in de kruipruimte: Dostojevski en het superego’ (hier online leesbaar). Dat gaat over de moeizame ontmoeting van de psychoanalyse met Dostojevski, vanaf Freuds felle aanval in zijn Dostojevski-essay uit 1928 tot Žižeks recentere oordelen. En over hoe de Russische schrijver ons kan leren om minder last te hebben van het superego, de unheimliche innerlijke stem die voortdurend kritiek levert op onze gedachten en daden.

Een moord met miljoenen nietsvermoedende getuigen

Geef een reactie

Stel je voor: iemand pleegt een misdaad in het openbaar, maar de getuigen hebben het niet door en zien alleen een samenloop van omstandigheden. Stel je nu eens voor dat er miljoenen getuigen zijn, maar ze denken nog steeds dat het een toevallig incident is. Niemand houdt de dader verantwoordelijk. Nee, ik doel niet op bepaalde zittende regeringsleiders die nooit afgestraft worden voor hun rampzalige beleid, maar op James Bond in No Time to Die (2021). Spoiler alert, voor wie hem nog niet gezien heeft: ergens halverwege de nieuwste Bondfilm vermoordt de geheim agent zijn oude vijand Ernst Stavro Blofeld, in een streng bewaakte gevangenis. Daarbij speelt Bond het klaar om niet alleen de andere agenten, maar ook het filmpubliek in de zalen of thuis en de critici ervan te overtuigen dat het een ongelukje was.

No Time to Die': 9 of the Silliest Moments in the Bond Film That Made Absolutely No Sense

Lees de rest van dit bericht

Alles is geweldig! Spinoza, Lego en burgerschapsvorming

Geef een reactie

Burgerschapsonderwijs begint en eindigt met het individu, vindt het ministerie. Het individu moet de vereiste competenties zien te verwerven en sociaal wenselijk gedrag gaan vertonen. Van een recente Legofilm en van de filosoof Spinoza kunnen we leren dat een andere, transindividuele benadering mogelijk is, een die bovendien beter aansluit bij wat er nu al in de klas gebeurt.

Eens in de zoveel jaar maakt Hollywood een film die zo ongewoon en tegendraads is, dat je je afvraagt of er soms een studiobaas heeft zitten slapen. De Lego Movie is zo’n film, die in 2014 al leek te voorzien wat er daarna met Amerika zou gebeuren. In de film komt een autocratische zakenman aan de macht met vreemd, geblondeerd haar, die de hoogste torens bouwt en zich ‘president Business’ noemt. Hij beweert dat hij zijn eigen succes gemaakt heeft en stelt het landsbelang gelijk aan de zakelijke belangen van zijn bedrijf. Om te voorkomen dat anderen zijn wereld veranderen manipuleert hij de media, bouwt hij hoge muren tussen landen, maakt hij alsmaar meer regels en wil hij alle Legosteentjes aan elkaar lijmen. Alsof dat niet controversieel genoeg is roept de film op om burgerlijk ongehoorzaam te zijn, om muren af te breken en om met elkaar een andere wereld te bouwen. Lego overwint ego.

Lees de rest van dit bericht

Kun je deradicaliseren met Spinoza?

Geef een reactie

Het raakte de afgelopen maand een beetje ondergesneeuwd onder het nieuws uit Amerika, corona en de toeslagenaffaire: begin januari maakte burgemeester Halsema bekend dat de gemeente Amsterdam ambtenaar Saadia Ait-Taleb in 2017 ten onrechte had ontslagen. Onder burgemeester Eberhard van der Laan was ze beschuldigd van fraude, corruptie, omkoping en valsheid in geschrifte, maar een strafonderzoek liet niets heel van die beschuldigingen. Ait-Taleb had alleen leiding gegeven aan een merkwaardige en mislukte gemeentecampagne om jongeren te deradicaliseren, ontwikkeld op basis van de filosofie van Spinoza. Het is de moeite waard om terug te kijken op dat experiment met toegepaste filosofie: was het project bij voorbaat een tot mislukken gedoemd waanidee? Of zou je in principe kunnen deradicaliseren met Spinoza?

Lees de rest van dit bericht