Paulus en de olifant (2)

(Vervolg van deze recensie)

Een interessante opmerking van Van der Heiden is dat in de recente herwaardering voor de antieke cultuur ‘het thema van de levenskunst’ overheerst. Hedendaagse geïnteresseerde lezers hebben volgens hem geen behoefte aan ‘weten omwille van het weten alleen’, maar vooral aan een bezinning op ‘levenshoudingen en levenswijzen’ van antieke voorgangers, waar ze zichzelf aan kunnen spiegelen. Dat verklaart misschien waarom een boek als dat van Meijer zoveel beter verkoopt dan de jaloersmakend heldere inleiding Paulus en de rest van Lietaert Peerbolte.

Blinde monniken en een olifant (Japan)

Bij die laatste komt naast het theologische ook het historische perspectief het beste uit de verf. Omdat hij in een slothoofdstuk bovendien stilstaat bij de discussie over Paulus onder filosofen, is hij feitelijk de enige die de olifant vanuit alledrie de genoemde vakgebieden heeft onderzocht. Zijn boek behandelt het ‘Nieuwe Perspectief op Paulus’, recentelijk nog op dit blog beschreven. Het Nieuwe Perspectief heeft sinds de jaren zeventig korte metten gemaakt met de dominante protestantse uitleg van wet en genade en onderstreept dat de apostel altijd een Jood is gebleven. Lietaert Peerbolte laat echter overtuigend zien dat sommige pleitbezorgers ervan zich vergalopperen, als ze concluderen dat Paulus nooit met de wet gebroken heeft en dat zijn bezwaren tegen de wet alleen voor niet-Joden gelden. De apostel houdt er een dualistische voorstelling van de wet op na: als een geestelijke voorstelling van rechtvaardigheid en als een letterlijk stelsel van regels. Die eerste ‘wet’ is uitgedrukt in Jezus’ gebod van de liefde, ‘want wie de ander liefheeft, heeft de hele wet vervuld’, en de tweede is door Jezus buiten werking gesteld.

Kortom, wie een samenhangend beeld van Paulus’ ideeën en een gedegen overzicht van de stand van het onderzoek wil hebben, die moet Lietaert Peerbolte lezen. Hij wijdt ook een sterk hoofdstuk aan een bronnenkritiek van de Paulijnse brieven en aan de verschillen tussen echte en pseudepigrafische (later door anderen geschreven en valselijk aan Paulus toegeschreven) brieven. De enige aanvulling die ik hier zou kunnen bedenken is dat hij die verschillen had kunnen toelichten aan de hand van de veranderende posities van vrouwen en slaven in de vroege Jezusbeweging. Volgens Paulus zijn er in de messiaanse kairos namelijk ‘geen Joden of Grieken meer, slaven of vrijen, mannen of vrouwen – u bent allen één in Christus Jezus’. Zijn authentieke brieven laten dat zien: hij vindt het vanzelfsprekend dat vrouwen religieuze sleutelfuncties vervullen en net als hij rondreizen als apostelen. De vrouwonvriendelijke regels, waar de voornoemde feministen over vielen, komen stuk voor stuk uit latere interpolaties en pseudepigrafische brieven.

Zo’n cesuur is er ook in het denken over slaven. De wereld gaat volgens 1 Korintiërs 7 voorbij en de tijd is te kort om nog te trouwen of je te laten besnijden, maar slaven die kans zien om de vrijheid te verkrijgen spoort Paulus aan om die ‘zeker te benutten’. In een context van messiaanse gelatenheid voorwaar een ongehoorde oproep, die je bij geen enkele Griekse, Romeinse, Joodse of christelijke auteur uit de oudheid zo onomwonden aantreft. De pseudepigrafische brief aan de Efeziërs slaat een veel conservatievere toon aan met de vermaning aan slaven om hun aardse meesters te gehoorzamen ‘zoals u Christus gehoorzaamt’. Blijkbaar begon de radicale messiaanse boodschap een paar decennia later al te verwateren.

Het laatste hoofdstuk van Lietaert Peerbolte gaat over het onderwerp waar Van der Heiden dit jaar een heel boek over publiceerde: de populariteit van Paulus onder atheïstische filosofen sinds de late jaren negentig. Beide verbinden ze dat verrassende verschijnsel met het postmoderne einde van grote verhalen en de behoefte aan een herijking van waarheid en universalisme, waarvoor de filosofen bij Paulus te rade gingen. Vooral Alain Badiou maakte veel reacties los toen hij Paulus omschreef als de drager van een nieuwe waarheid, voortgekomen uit de messiaanse gebeurtenis die de status quo ontregelde.

(Wordt vervolgd)

Dit bericht staat ook op Mainzerbeobachter.com.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

* Copy This Password *

* Type Or Paste Password Here *