Antisemitisme tegen moslims: een vergeten geschiedenis

Antisemitisme tegen moslims, is dat niet even absurd als homofobie tegen hetero’s? En is het vandaag de dag niet al controversieel genoeg om Jodenhaat en moslimhaat in één adem te noemen? Volgens veel mensen zijn het tendensen die je niet mag vergelijken. “Antisemitisme is het resultaat van eeuwen religieuze en etnische haatpropaganda”, zegt Manfred Gerstenfeld, terwijl islamofobie recent zou zijn ontstaan na terroristische aanslagen. Esther Voet zegt dat je als Jood geboren wordt, terwijl moslim zijn een vrije keuze is en niet die etnische lading heeft. Dus waarom dan beginnen over antisemitisme tegen moslims? Omdat het om een vergeten en verrassend actueel hoofdstuk uit de moderne geschiedenis gaat, dat nieuw licht kan werpen op die beladen vergelijking.

Dat verhaal begint met de Franse godsdienstgeleerde Ernest Renan (1823-1892), die geloofsverschillen, culturele stereotypen en de banaalste vooroordelen een ‘wetenschappelijke’ onderbouwing geeft door ze als onveranderlijke rassenkenmerken te beschrijven. Het arische en het semitische ras zijn volgens hem “de twee tegenpolen van de mensheid”: rationalisme, vrijheidsliefde en tolerantie staan tegenover slaafse volgzaamheid, fanatisme en gewelddadigheid. In 1862 schrijft hij dat de Europese beschaving zich alleen verder zal kunnen ontwikkelen als ze werk maakt van “de vernietiging van de semitische zaak”.

Het negentiende-eeuwse antisemitisme verschilt van bijvoorbeeld anti-Joodse sentimenten uit de middeleeuwen omdat het niet tegen een geloof is gericht, maar tegen de hele “aard van het ras”. Traditionele oplossingen voor het probleem van de ongewenste ander, zoals verplichte bekering of gettoïsering, gaan daarom al snel niet ver genoeg meer. Fantasieën van definitieve verdrijving of vernietiging komen op de politieke agenda te staan. Een belangrijke aantekening: het semitische ras omvat voor Renan zowel de Joden als de Arabieren. Dat hij zich drukker maakt over de Joden is omdat die meer invloed in Europa hebben en omdat de wereld van de islam volgens hem zo inferieur is, dat ze toch al “bezig is om met veel lawaai in te storten.”

De allereerste keer dat het begrip ‘antisemitisme’ wordt gebruikt is als iemand kritiek levert op Renan, in een blaadje over judaïca uit 1860 dat te vinden is in de Amsterdamse Bibliotheca Rosenthaliana. “Hoe meer het oogverblindende, dialektische en stylistische talent van Renan de lezer met zich meesleept,” waarschuwt Moritz Steinschneider, “hoe dringender het is om de consequenties, of liever gezegd de inconsequenties van zijn antisemitische vooroordelen bloot te leggen.” Uit de context blijkt dat het hier weer om vooroordelen tegen alle ‘semieten’ gaat, niet specifiek tegen Joden. Logisch dat ook islamitische intellectuelen zich tegen Renan uitspreken.

Voor veel rassendenkers in Renans voetspoor zijn moslims van hetzelfde laken een pak als Joden, maar dan een slechter pak. Daniel Kimon, een vriend van Édouard Drumont (de toonaangevende Franse antisemiet tijdens de Dreyfusaffaire), ontwerpt in 1897 een ijzingwekkende ‘Endlösung’ voor het islamitische vraagstuk. Hij schat dat de kern van het probleem wordt gevormd door ongeveer zesenhalf miljoen fanatieke moslims, die onverbeterlijk zijn en daarom “vernietigd moeten worden”. Daarna kunnen de andere moslims gedeïslamiseerd worden, onder andere door ze korans te verstrekken die op christelijke grondslag herschreven zijn.

Houston Chamberlain, schoonzoon van Wagner en mentor van Hitler, heeft een grotere afkeer van de Arabische bedoeïenen dan van de Joden, die hun semitische bloed tenminste nog met dat van hogere volken hebben gemengd. “We zijn nog niet verlost van het gevaar van de Arabieren,” schrijft hij in 1899, “en hun schepping, het mohammedanisme, is het grootste obstakel voor elke vooruitgang in beschaving.” Ook de invloedrijkste rassendenkers van het Derde Rijk, Alfred Rosenberg en Hans Günther (‘Rassengünther’) herhalen Renans mening dat de islam net als alle semitische religies “droog en levenloos” is en de tegenpool van de arische ziel. Geen wonder dat Hitler in 1939 de Arabische volken omschrijft als “veredelde halfapen, die de zweep verdienen.”

Kortom, deze geschiedenis laat onmiskenbare parallellen zien tussen de negatieve stereotypering van Arabieren of moslims en de veel wijder verbreide haatpropaganda tegen Joden. Niet zo raar, omdat het voor een deel dezelfde boeken en pamfletten zijn die dat vuur aanwakkeren. Wel wrang, zeker als je denkt aan de spanningen tussen moslims en Joden.

‘Antisemitisme’ heeft nu de exclusieve betekenis van een ‘anti-Joodse gezindheid’ en dat moet je na alles wat er gebeurd is niet meer willen uitbreiden naar ‘moslimhaat’. Maar je moet die versmalde betekenis ook niet gaan terugprojecteren in de tijd, alsof het nooit anders is geweest. Zo beweert de Encyclopaedia of the Holocaust ten onrechte dat “antisemitisme nooit gericht is geweest tegen andere ‘semieten’, zoals de Arabieren, maar alleen tegen de Joden.”

Wat is de les van dit verhaal? In elk geval dat het argument van Gerstenfeld niet opgaat: antisemitisme en islamofobie hebben allebei lange en zelfs overlappende geschiedenissen. Het is een feit dat mensen als Renan het stereotype van de ‘eeuwige Jood’ hebben voorbereid, maar dat moet dan ook gelden voor het vijandbeeld van ‘de moslim’. Wat Voet vergeet is dat racisten van Renan tot Hitler moslims wel degelijk zien als een etnische groep met een onveranderlijke aard. Een essentialistische manier van denken, die nog voortleeft in Wilders’ overtuiging dat de gewelddadige jihad de “ware aard” van de islam laat zien en dat daarom elke moslim in Nederland een gevaar vormt. De belangrijkste conclusie lijkt me tenslotte dat vergelijkingen tussen antisemitisme en islamofobie niet alleen mogelijk, maar onvermijdelijk en noodzakelijk zijn. Ondanks alle grote en kleine verschillen zijn het in veel opzichten vruchten van dezelfde giftige boom.

Dit bericht staat ook op Joop.nl en Nieuwwij.nl.

7 thoughts on “Antisemitisme tegen moslims: een vergeten geschiedenis

  1. Anja Meulenbelt

    Het is wel grappig dat uitgerekend Esther Voet beweert dat je als jood wordt geboren, dat is ze zelf namelijk niet. Ze heeft de keuze gemaakt om als jood uit te komen.

  2. johan

    Waar komt toch die Islamofilie vandaan? Waarom toch steeds maar uitgaan van een onverklaarbare gelaten slechtheid die dan blijkbaar gekanaliseerd wordt een of andere irrationele fobie?, Islamofobie als ‘the dark side’?

    Wat een onzin ook voor een geschiedenisleraar om en passant maar 1500 jaar islamitische militair expansionisme en het over de loop van eeuwen heen via systemische discriminatie en korte oprispingen van genocides langzaam maar zeker wegvagen van andere groepen te negeren. Maar ja, dat zou het woordje ‘irrationeel’ bij die ‘fobie’ redelijk belachelijk maken.

    Dat Mohammedanisme was in het verleden en is ook nu nog in het heden een totalitaire ideologie ie wordt aangehangen door 1,2 miljard mensen en vormt daarmee een enorme bedreiging voor het voortbestaan van een Europa gebaseerd op verlichtingswaarden en de vergelijking van de Islam met Nazisme gaat heel wat beter op.

    1. Joris Bericht auteur

      Wat je eigenlijk zegt is: Jodenhaat is altijd irrationeel, terwijl islamofobie altijd terecht is. Kimon, die in 1897 pleitte voor de “vernietiging” van zesenhalf miljoen moslims, gebruikte volgens jou zijn gezond verstand en had totaal geen last van irrationele fobieën of kwaadaardige trekken. En dat Hitler de moslims “veredelde halfapen” noemde was natuurlijk ook gewoon een moedige poging om een cultuurkloof bespreekbaar te maken.

  3. Pingback: Antisemitisme tegen moslims | Joop

  4. Pingback: Fabeltjes | Apoftegma

  5. Pingback: Fabeltjes - Sargasso

  6. HansR

    Ik kwam op dit logje via het verhaal van Richard Kroes. Interessant natuurlijk om 19e eeuwse anti-semieten in herinnering te roepen en zo de directe opmaat naar de holocaust aan te geven. Ik vind die insteek altijd wat beperkt.

    Het is ouder en het is dieper. Het is westelijk cultureel.

    Ik heb dat zelf ooit eens opgeschreven maar dat was blijkbaar iets te warrig. Onlangs heb ik het nog eens wat korter geprobeerd. Niet onbelangrijk hier is het werk van Iogna-Prat: Ordonner et Exclure. In dit boek wordt de culturele diepgang een overlap van de christelijke (katholieke) strijd tegen joden, islam en ketters in het algemeen beschreven. Het zal je zeker boeien. Er is geen fundamenteel (cultureel) verschil tussen jodenhaat en islamofobie af andere vormen van uitingen van suprematie.

Laat een reactie achter op Anja Meulenbelt Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Verplichte velden zijn gemarkeerd met *

* Copy This Password *

* Type Or Paste Password Here *